De IGJ houdt toezicht op de kwaliteit, veiligheid en toegankelijkheid van de zorg. Zij ziet ook toe op de zorgverlening (somatisch en geestelijk) binnen justitiële inrichtingen en instellingen waar forensische zorg wordt verleend. De medische zorg moet dezelfde kwaliteit hebben als de zorg die mensen in de vrije samenleving krijgen.
De IGJ kent drie vormen van toezicht:
- Toezicht op risico’s. De IGJ verzamelt proactief en periodiek informatie over individuele en groepen zorgaanbieders, om zicht te krijgen op risico’s die zorg- of sectorbreed gelden. De analyse van deze verschillende data levert risicoprofielen op. Bij de zorgaanbieder wordt nagegaan of dit profiel klopt. Als blijkt dat sprake is van (potentieel) risico, dan wordt opgetreden.
- Toezicht op risicothema’s. De IGJ houdt landelijk toezicht op risicothema’s, zoals medicatieveiligheid, infectiepreventie en terugdringen van dwang en drang.
- Toezicht op incidenten. Meldingen over incidenten, misstanden en terugkerende tekortkomingen kunnen een signaal vormen voor een terugkerend risico op onveilige zorg. Iedereen kan een melding doen, maar zorgaanbieders zijn verplicht bepaalde incidenten bij de IGJ te melden. Verwacht wordt dat een zorgaanbieder eerst zelf de melding onderzoekt en passende maatregelen neemt. De IGJ beoordeelt de uitkomsten van dat onderzoek en de (verbeter)maatregelen. Soms besluit de IGJ zelf direct onderzoek te doen, bijvoorbeeld vanwege de ernst van het incident of de maatschappelijke invloed.
Als de IGJ zelf onderzoek doet, wordt daarover een rapport opgesteld. Bij risico-toezicht worden die rapporten openbaar gemaakt. Onderdeel van het incidenten-toezicht is het onderzoek naar een calamiteit. Als de IGJ zelf een calamiteit onderzoekt, wordt (een zakelijke weergave van) het rapport ook openbaar gemaakt. Andere rapporten van het incidenten-toezicht worden niet openbaar gemaakt.
Als de IGJ vaststelt dat de kwaliteit van zorgverlening onvoldoende is of de kans op vermijdbare schade te groot is, grijpt de IGJ in. Hiervoor heeft de IGJ verschillende maatregelen. Zo kan de IGJ stimulerende maatregelen nemen (o.a. campagnes, tijdschriftartikelen), corrigerende maatregelen (o.a. bestuursgesprek, verscherpt toezicht), bestuursrechtelijke maatregelen (o.a. bevel (tot sluiting), aanwijzing, bestuurlijke boete) en tot slot kan de IGJ als zwaarste maatregel een straf- of tuchtrechtelijke maatregel nemen (o.a. tuchtklacht, opsporingsonderzoek, aangifte bij OM). Een deel van deze maatregelen maakt de IGJ actief openbaar, zoals verscherpt toezicht, een bevel of een aanwijzing.